Obezitede Tedavi Prensipleri

Tıbbi Beslenme Tedavisi

Obezitenin en yaygın görüldüğü ülke olan ABD’de 14 yaş altı kızların %25’i ve erkeklerin ,8’i ile birlikte, kadınların %45’i ve erkeklerin %30’u aktif olarak diyet yapmaktadır. Dünyada olduğu gibi bizim ülkemizde de şişmanlığın görülme sıklığı gittikçe artmakta ve sağlık üzerindeki etkileri ciddi boyutlara çıkmaktadır.

Özellikle sanayi ve teknolojinin artmasıyla birlikte yağ ve karbonhidrat içeriği fazla olan yiyeceklerin hayatımıza girmesi, arabanın bir parçamız haline gelmesiyle hareketimizin azalması, kadınların iş hayatına daha aktif girmesiyle birlikte hazır gıdaların soframızda yer alması hayat ritmimizi bozar hale geldi.

Hatalı beslenme davranışları bireyleri obeziteye götüren ana nedenlerdir. Obeziteye neden olabilen hatalı yeme davranışlarının en önemlileri şunlardır:

• Normalin üstünde besin tüketimi
• Özellikle çalışan kişilerde sağlıklı besinler yerine yenmeye hazır, kalorisi yüksek besinlerin çok tüketilmesi
• Akşam eve geldikten sonra yemek zamanına kadar atıştırmak ve sonra tekrar yemek yemek
• Hızlı yemek, büyük lokmalar almak, az çiğnemek, çatalı kaşığı elinden hiç bırakmamak
• Su içmemek veya az içmek, yerine yüksek enerjili içecekleri tercih etmek
• Ziyaret ve davetlere sık sık katılmak ve ikramları reddedememek
• Öğün atlamak, öğün aralarında sürekli bir şeyler atıştırmak
• Yemek yerken televizyon izlemek ya da telefonda konuşmak
• Uzun süre sofrada kalmak
• Sıkıntılı, stresli ve öfkeli durumlarda aşırı yemek
• Akşam yemeğinden sonra yatıncaya kadar sürekli yemek
• Gece uykudan uyanıp yemek yemek

Diyet yoluyla yaşam tarzında değişiklikler yapmaya başlamak için öncelikle güçlü bir kararlılık gerekmekte. Pozitif enerji dengesinin sağlanmasında, beslenmenin çok önemli rolü bulunmaktadır. Beslenme programı kişiye özel olmalıdır. Bir kişinin diyeti hazırlanırken beslenme alışkanlıklarının ve tüketim durumunun değerlendirilmesi gerekir.

Değişiklikler hakkında kararların bireyle birlikte alınması diyet uygulanabilirliğini sağlar. Çok düşük enerjili diyetlerin, baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, sinirlilik, yorgunluk, bulantı, kusma, ishal, kabızlık, safra ve böbrek taşı, kalp ritminde bozukluk, tansiyon düşüklüğü, adet düzensizliği, kuru cilt, saç dökülmesi, saç incelmesi, uyuşukluk, soğuğa karşı tahammülsüzlük, idrarda protein görülmesi, mineral ve elektrolit dengesinde bozukluk, bazal metabolizma hızında azalma gibi sağlığı etkileyen yan etkileri olduğu unutulmamalıdır.

Obezitede beslenme tedavisinin yanında fiziksel aktivitede şarttır. İkisini bir yaşam şekline dönüştürdüğümüzde hem ağırlık kaybını sağlamada hem de kaybedilen ağırlığın korunmasında büyük başarı sağlanır.

Sağlıklı Kilo Kaybı için Tıbbı Beslenme Tedavisi İlkeleri

Enerji: Zayıflama diyetlerinde bireyin günlük enerji alımı haftada 0,5-1,0 kg kaybı sağlayacak şekilde olmalı.

Günlük enerji miktarının belirlenmesinde ilke: kişiye harcadığından daha az enerji vermektir. Bireyin bazal metabolizmasının altında enerji verilmemelidir.

Protein: Günlük olarak belirlenen enerjinin –15’i proteinlerden gelmeli ve daha çok kaliteli protein kaynaklarından yararlanılmalıdır. Toplam proteinin %30-40 kadarı, B12 vitamini gereksinmesini karşılamak için hayvansal kaynaklardan karşılanmalıdır. Proteinlerin yeterli miktarda alınması; tokluk hissi sağlamaları, yağsız vücut kütlesinin korunması ve doku yapımındaki olumlu etkileri nedeniyle önemlidir.

Yağ: Günlük enerjinin yaklaşık %25-30’u yağlardan sağlanmalıdır. Yağlar uzun süre tok kalmamızı sağladığı için yağları çok kısmamamız lazım. Ayrıca yağda eriyen A, D, E, K grubu vitaminlerin vücutta kullanılması açısından yağ önemlidir. Yağ miktarının yanı sıra kullanılacak türde önemlidir.

Trans yağlar en tehlikeli yağ cinsi olarak gösterilir. LDL kolesterolü yükselttiği gibi HDL ’nin kolesterolü düşürerek kanser riskini büyük ölçüde artırdığı düşünülmektedir.

Krakerler, patates cipsleri, patlamış mısır, bisküviler ve şekerlemeler yüksek oranda trans yağ içerir.

Temel yağınız zeytinyağı olmalı. Çorba, sebze, kurubaklagil yemeklerinize sadece zeytinyağını kullanın. Zeytinyağı bulamıyorsanız fındık yağını tercih edin.

Mutfakta sağlıklı yağ içeren ceviz, badem, fındık, kabak çekirdeği, susam ve keten tohumuna yer açın. Atıştırırken ya da salatalara bu sağlık dolu yağları içeren yiyeceklerden kullanın.

Düşük Kalorili Diyet

Düşük kalorili diyette yağ miktarı azaltılması, kompleks karbonhidratların artırılması, şeker ve alkolün azaltılması söz konusudur. Burada önemli olan devamlılık ve yakın takiptir. Aile ve hekim desteği önemlidir.

Günlük aldığımız kalori (800-1000-1200) şeklinden biri seçilir. 800 kalorilik diyet çok düşük kalorili diyettir, bu tip diyet alanlarda hâlsizlik, tansiyon düşüklüğü, üşüme, soğuğa dayanıksızlık, elektrolit bozukluğu gibi yan etkileri olduğu için benimsenmemelidir.

Bununla beraber uzun dönem çok düşük kalorili diyetlerin etkisiz olduğu kanıtlanmıştır. Kas ve yaşamsal organlarda hücre kaybı olmadan yağ depolarında azalma sağlanmalı, vitamin, mineral ve elektrolit kaybı önlenmelidir.

Hazır gıdalardan mutlaka kaçınılmalı ve ev yemekleri tercih edilmelidir. Yemeklerde 1 çorba kaşığından daha fazla yağ kullanılmamalıdır. Gün içinde neler tükettiğimizi görebilmek için de mutlaka yediklerimizi kaydetmemiz gerekir.

Tek yönlü diyetler yapıldığında mutlaka 1 yıl sonra kilo alınır ve vitamin eksiklikleri ortaya çıkar, vücudun yapı taşlarında kayıplar meydana gelir.

Egzersiz

Kilo vermede ve sağlıklı yaşamda olmazsa olmazlardandır. Egzersizin kilo vermemizde faydası kalori yakmasından ziyade vücut metabolizmamızı artırmasıdır. Spor yaparak bazal metabolizmamızı artıracağımızdan aldığımız enerjiyi yakmış olacağız.

Fiziksel aktiviteye başlamadan önce mutlaka kalp ve solunum kontrollerinin yapılması gerekir. Egzersizler günlük 45 dakika, orta tempolu yürüyüş ya da yürüme bandında 6 km/sa hızında yeterli olacaktır. Aşırı obez bir kişinin basit egzersizlerle fizik aktiviteye başlaması ve dereceli olarak artırması önerilir.

Egzersizler; koşu, yürüyüş, yüzme ve germe hareketleri gibi aerobik aktiviteler şeklinde olmalıdır. Ağırlık çalışmaları daha sonra icap eden bireylerde hekimin tavsiyesiyle yapılmalıdır.

• Vücuttaki sorunlara göre spor yapılmalıdır. Örneğin dizlerde problemi olan bir bireyin yürüyüş yerine yüzme, bel fıtığı olan bireye sırt üstü yüzme, kalp ve tansiyon hastası olanlara yavaş yürüyüşler tavsiye edilir. Alt karın kilosu olanlara bacak hareketleri, belde fazlalığı olanlar twist ve rotasyon hareketleri tavsiye edilir.
• Açık havadaki yürüyüşler çimde, kumda yani yumuşak bir zeminde yapılmalıdır. Sert pistteki egzersizlerden kaçınmak gerekir. Egzersiz her saat yapılabilse de sabah yapılması tercih edilir.
• Kapalı alanlardan ziyade açık alanlarda yapılması daha uygundur.
• Tolere edenlerde günde 45’er dakika süreyle 2 kez yapılabilir. Toplam 2 saatin üzerine çıkmamak gerekir.
• Tok karna spor yapılması kanın midede toplanması nedeniyle sorun oluşturabilir. Bu durumda kan kaslardan çekilir ve bu nedenle kalbi besleyen kan miktarı azalır, kalp krizlerine yol açar.
• Tamamen aç olarak da spor yapılması uygun değildir. İlk enerji kaynağımız karbonhidrattır. Vücut karbonhidrat bulamayınca kasları yakarak karbonhidrat üretmeye çalışır, bu nedenle spora başlamadan 45-60 dakika önce kompleks karbonhidratlar yenilmelidir.
• Gıdaların mideden geçiş süreleri 1-2 saat arasındadır. Karbonhidratlar kana daha çabuk karışır. Proteinli yemekler ise 2 saatte sindirime uğrar. Spordan sonraki yarım saat içinde de kas yıkımı olmaması için süt, ayran gibi proteinler tüketilmelidir.

Günlük Hareketlerimizin Düzenlenmesi

Başlangıçta yalnızca hareketsizlikten kurtulmaya çalışın. Daha sonra yaşam şeklinizi, daha fazla fiziksel aktivite içerecek biçimde planlayabilirsiniz. Başarının anahtarı, her fırsatta hareket etmektir. Küçük değişiklikler büyük etkiler sağlar.

• Ayakta durarak, yürüyerek daha fazla zaman geçirmeye çalışın
• Ev ve bahçe işlerine daha fazla zaman ayırın
• Elinizin altında lazım olan malzemeleri bulundurmayın, temin etmek için her seferinde gidin
• Kısa mesafelerde araba kullanmayın
• TV karşısında çok zaman geçirmeyin
• Kolayca yapabileceğiniz bir aktiviteyle harekete başlayın
• Düzenli yürüyüş ya da hafta sonu yürüyüşleri başlangıç için iyi bir hamle.
• Formu Yakalamak Ve Fit Kalmak İçin Altın Öğütler
• Ev işleri yaparken kendinizi canlı hissettirecek müzikler dinleyin
• Asansör kullanmayın, merdiven kullanarak egzersiz yapmış olun
• Arabanızı süpermarketin en uzak köşesine park edin
• Çocuklarınızla oyun oynayın
• Uzun mesafeli yürüyüşler yapın
• Aktiviteleri bir zorunluluk olarak değil hobi olarak görün

Daha aktif bir yaşamı seçmek hem kilonuzu kontrol altında tutmanızı hem de kendinizi enerjik hissetmenizi sağlar, üstelik geceleri daha rahat uyursunuz.

İlaç Tedavisi

Obezite bir metabolik sendrom olduğu için yani daha önce belirttiğimiz hastalıkları barındırdığından bazı prensipler uygulanmalıdır.

• Halen ve mevcut olan hastalıkların tedavisi (diyabet, hipertansiyon, karaciğer yağlanması, kanda yağ miktarının artışı vb)
• Metabolizması yavaş olanda metabolizma hızlandırıcı tedavi
• İştah kesilmesinin sağlanması
• Uykusuzluk, huzursuzluk, anksiyete gibi sorunların ortadan kaldırılmasına yardımcı olmak
• Obezite hastalarının %80’inde mevcut olan insülin direncinin kırılması ve tedavi edilmesi
• Günlük yaşamın sağlıklı bir şekle sokulması ve yanlış davranışların düzeltilmesi
• Bozulmuş olan organ fonksiyonlarının düzeltilmesine yönelik tıbbi tedavi (kabızlık, ödem, karında gaz, baş ağrısı, çarpıntı, nefes darlığı vs)
• Uyku aknesinin tedavisi

Obezite tedavisinde çeşitli ilaçlar kullanılmıştır. Eskiden kullanılan amfetamin türü iştah kesiciler ve zayıflama ilaçları artık kullanılmamaktadır.

İştah kesilmesi açısından hastanın mide ülserinin veya asiditesinin olup olmaması, varsa tedavi edilmesi gerekir. Reaktif hipogliseminin engellenmesi, tok tutucu proteinden zengin besinlerin verilmesi ve en önemlisi hastanın aç bırakılmaması öncelikli tedavi prensipleridir.

Bağırsaklarda yağ emilimini azaltan Orlistat yapısında olan ilaçlar zaman zaman kullanılmaktadır. Düşük dozlarda yan etkileri yoktur. Yüksek dozda karında gaz, hazımsızlık, ishal yapabilirler. Bu nedenle ancak doktor tarafından kullanılması önerilmektedir.

Sibutramin (iştah kesici) Türkiye’de kullanılması yasaklanmıştır.

İştah kesici bitkisel tedaviler hekim kontrolünde verilebilir.

İştah Kesen Bazı Bitkiler

• At kuyruğu bitkisi idrar söktürücüdür. Fazla dozda kullanılırsa böbreklere zarar verebilir.
• Maydanoz, metabolizmayı hızlandırarak bağ dokusunu güçlendirir. Maydanoz yemek ve çayını içmek, ödemlere ve vücudun su toplamasına karşı çok etkilidir.
• Adaçayı hem çay olarak hem de yemeklerde baharat olarak tüketilebilir.
• Fesleğen vücutta biriken fazla suyu atmaya yardımcı olur, ayrıca duygusal olarak iyi hissetmenizi sağlar.
• Kekik, sindirim sorunlarını tedavi eder, metabolizmayı hızlandırır, bağışıklık sistemini güçlendirir ve zindelik sağlar.
• Civanperçemi, tatlı krizlerini önler ve tokluk hissi verir.
• Biberiye, kan dolaşımını hızlandırır, sindirimi düzenler, cildi sıkılaştırır. Et yemeklerinde kullanarak tüketebilirsiniz.
• Tere, vücuttaki yağ yakımını hızlandırır. Çiğ tüketilirse daha etkili olur.
• Sinameki, kalın bağırsaktaki suyun emilmesini önleyerek müshil görevi görür. Uzun süreli kullanımlarda yan etkiler ortaya çıkabileceğinden idrar söktürücü özelliği bulunan rezene ve nane gibi bitkilerle desteklenirse bir sorun olmaz.
• Balık otu, zayıflamaya destek olur, üstelik içindeki maddeler tırnakları güçlendirerek saçlara parlaklık verir. Salata ve meyveli içecekler içinde tüketilebilir.

Ödem Söktürücü Bitkiler

• Adaçayı
• Altın başak
• Biberiye
• Civanperçemi
• Funda
• Hatmi
• Huş
• Ihlamur
• Isırgan tohumu

Obezitede Cerrahi Tedavi

Vücut kitle endeksi 35 kg/m2 olup, hipertansiyon, kalp yetmezliği, diyabet gibi tıbbi komplikasyonları olanlarda veya 1 yılda beslenme tedavisiyle kilo veremeyenlerde veya tekrar kilo alanlarda veya vücut kitle endeksi 40 kg/m2 üzerinde olanlarda önerilir. Besinlerle alınan enerjinin azaltılmasına yönelik bariatrik cerrahide hedef, besinlerin mide bağırsaksistemden emilimlerini azaltmaktır.

Bu amaçla mide bağırsak bypassı gastroplasti, gastrik bantlama, gastrik balon vb yöntemler kullanılabilir. Laporoskopik olarak yapılır ve şöyle sıralanabilir:

• Gastrik rezeksiyon
• Malabsorbsiyon yapan yöntemler
• Kombinasyonlar

Bu cerrahi sistemlerin kararı şahsın rahatsızlıklarına göre verilir. Son yıllardaki tercih edilen cerrahi yöntem Sleeve Gastrektomidir.

Sleeve Gastrektomi işleminde midenin en çok esneyerek mide hacmini büyüten kısmı alınır. Geride kalan mide kısmı çok fazla miktarda esnemez. Dolayısıyla aşırı yemek yemeyi engeller.